زنجیره و شبکه غذایی

یک گونه از یک یا چند جمعیت یا جمعیتهای گونه‌ای تشکیل شده است. نمونه‌های چنین جمعیتهای نسبتا پایدار و دارای قلمرو جغرافیایی مشخص عبارتند از: گلهای قاصد یک دشت ، ماهیهای یک آبگیر ، کرمهای خاکی یک قطعه زمین یا مردم یک روستا. چند جمعیت از گونه‌های متفاوت که در محلی گرد آمده‌اند یک اجتماع تشکیل می‌دهند. اجتماع تقریبا همیشه شامل جمعی از گیاهان ، جانوران و موجودات ریز ذره بینی است که باهم وابستگی متقابل دارند. جمعیتها با محیط زیست طبیعی که در آن زندگی می‌کنند اکوسیستم را تشکیل می‌دهند. هر جمعیت همانند قطعه‌ای از جدولهای بریده تصویری ساختار و کنش ویژه‌ای دارد که با ساختار کنش همه جمعیتهای دیگر یک اکوسیستم بهم بسته است.

موجودات اتوتروف از چنان بنیاد ساختاری تشکیل شده‌اند که می‌توانند همه دیگر اجزای اکوسیستم را نگه دارند. بجز جمعیتهای کوچکی از باکتریهای شیمیوسنتز کننده که انرژی خود را از ترکیبات ساده غیر آلی می‌گیرند همه اتوتروفها فتوسنتز کننده هستند و از انرژی خورشیدی برای ترکیب کردن هیدروژن ، آب و دی‌اکسید کربن هوا به عنوان ماده غذایی آلی استفاده می‌کنند. از آنجا که این مواد غذایی تمام شکلهای زندگی را در روی زمین حفظ می‌کنند اتوتروفها تولید کننده خوانده می‌شوند.

وزن کل یا بیوماس تولید کنندگان در یک اکوسیستم مصرف کنندگان هتروتروف را در یک اکوسیستم نگه می‌دارد. آنها که مستقیما از تولید کنندگان تغذیه می‌کنند مصرف کنندگان نخستین یا گیاهخوار نامیده می‌شوند. جمعیتهای دیگر جانوری در ترازهای دوم ، سوم و بالاتر مصرف کنندگی قرار دارند. همه آنها از جانوران دیگر تغذیه می‌کنند و گوشتخوار نامیده می‌شوند.

وابستگی غذایی موجودات زنده را بایکدیگر می‌توان به حلقه‌های زنجیر تشبیه کرد که در آن انرژی از حلقه‌ای به حلقه دیگر منتقل می‌شود. به عبارت دیگر هر موجود زنده حلقه‌ای را تشکیل می‌دهد که اگر در ابتدا و در انتهای زنجیره قرار نداشته باشد، انرژی لازم جهت ادامه حیات را از موجود قبلی بدست می‌آورد، در حالی که خود تامین کننده انرژی برای موجود بعدی می‌باشد.

اولین حلقه از این زنجیره را تولید کنندگان (گیاهان سبز و موجودات شیمیوسنتزکننده) حلقه‌های بعدی را مصرف کنندگان (علفخواران و گوشتخواران) و آخرین حلقه را تجزیه کنندگان (عده‌ای از باکتریها و مخمرها و …) تشکیل می‌دهند.

یک مثال

در یک زنجیره غذایی ، وابستگی غذایی موجودات زنده را به شکل زیر نمایش می‌دهند.

..... <--------- A -----------> B ----------> C

موجود زنده A غذای موجود زنده B و موجود زنده B غذای موجود زنده C می‌باشد.

مارمولک <---------- ملخ <----------- گیاه سبز

تجزیه کنندگان <---------- گوشتخواران <----------- علفخواران <---------- گیاه سبز

چند زنجیره غذایی که در یک یا چند موجود زنده مشترک هستند و به این ترتیب با یکدیگر ارتباط پیدا می‌کنند تشکیل یک شبکه غذایی را می‌دهند.

در این شکل چند زنجیره غذایی وجود دارد؟

• شاهین <--------- پرنده <--------- شته <--------- گیاه سبز
• حشره گوشتخوار <--------- شته <--------- گیاه سبز
• شاهین <--------- پرنده <--------- لارو حشره <--------- گیاه سبز
• روباه <--------- پرنده <--------- لیسه <--------- گیاه سبز
• روباه <--------- خرگوش <--------- گیاه سبز
• شاهین <--------- خرگوش <--------- گیاه سبز
• حشره گوشتخوار <--------- لارو حشره <--------- گیاه سبز

تجزیه کنندگان ، پس از مرگ هر موجود زنده‌ای تجزیه کنندگان آنها را تجزیه خواهند کرد. زیرا جسد موجودات زنده منبع سرشاری از (مواد غذایی گوناگون است که تجزیه کنندگان در ضمن عمل تجزیه ، انرژی موجود در آن مواد را آزاد و از آن استفاده می‌کنند. پس زنجیره غذایی کامل چنین است:

• تجزیه کنندگان <-------- گوشتخواران <--------- علف خواران <--------- گیاهان سبز
• تجزیه کنندگان <-------- علفخواران
• تجزیه کنندگان <-------- گیاهان سبز

ماده و انرژی اساس حیات‌اند، سیر ماده و انرژی در طبیعت آنچنان پیچیده است که مطالعه هر موجود زنده بایستی با توجه به مجموع عوامل زنده و غیر زنده اطراف آن صورت می‌گیرد، این عوامل به نحوی با یکدیگر در ارتباط هستند که تشکیل یک شبکه غذایی عظیم یا شبکه حیات را می‌دهند.

ماده و انرژی از محیط به گیاه سبز و از گیاه به جانور علفخوار و از جانور علفخوار به جانور گوشتخوار سیر می‌کند و به این ترتیب نیاز (موجودات زنده به ماده و انرژی برطرف می‌شود که این مواد محتوی انرژی ترکیبات آلی هستند. این ترکیبات آلی را موجودات فتوسنتز کننده و شیمیوسنتز کننده می‌سازند.